خیاو که در لهجه محلی(خی-او) تلفظ می شد خی به معنی خیک آب یامشک ومخزن آب است . می دانیم که آب در بسیاری از لهجه های ایرانی او تلفظ می شود و شهربه خاطر چشمه های متعدد و گوناگون این نام را به خود گرفته است در دوره ضعف و فتور حکومت سلجوقیان و اتابکان یکی از امرای گرجی دست تعدی به سرزمین های شمالی ایران دراز نمود و نام منطقه خیاو را به عنوان بلوک و ایالات شخصی خود به نام پیشکین یا بیشگین درآورد این متجاوز خوش اقبال اسم منحوس خود را برای همیشه به این شهر یادگار نهاد وبا گذشت سالیان دراز به مشکین شهر تغییر یافت چنانکه حمداله مستوفی جهانگرد قزوینی و خواجه رشید الدین فضل الله همدانی در کتاب نزهه القلوب ۷۴۰ سال قبل بلوک پیشگین را به هفت اقلیم تقسیم کرده بود که چهار اقلیم در مشکین شرقی شامل ارجق، ارشق، لاهرود و اونار و ۳ اقلیم دیگر در مشگین غربی شامل وراوی، قصابه،تکلفه (اهر،کلیبر) می باشد منطقه مشگین به مرکزیت قصبه خیاو بعد ها در دوره صفوی به خاطر حضور شیخ حیدر پدر شاه اسماعیل صفوی و زادگاه خود شاه اسماعیل دراین منطقه از شهرهای مقدس به شمار می رفت.

شهرستان مشگین شهر در قسمت مرکزی استان اردبیل روی مختصات جغرافیایی ۳۸ درجه و ۴۴ دقیقه عرض شمالی و ۴۷ درجه و ۴۰ دقیقه طول شرقی واقع است. این شهرستان با وسعتی معادل ۳۶۱۷ کیلومتر مربع بزرگترین شهرستان استان محسوب شده و بیش از ۲۰ درصد مساحت استان را در بر می گیرد. کوه سبلان از مسیر موئیل در ۱۰ کیلومتری و از مسیر لاهرود در ۳۵ کیلو متری جنوب شرقی مشگین شهر واقع شده است. رشته کوه سبلان سه قله معروف دارد. قله بزرگتر به نام سولطان ساوالان مشهور بوده که دریاچه زیبایی بر روی آن واقع شده دو قله دیگر هرم و کسری نام دارند.برابر سرشماری سال ۱۳۹۰ جمعیت شهرستان مشگین شهر ۱۸۰۰۰۰ نفر بوده که از این تعداد ۶۰۰۰۰ در نقاط شهری و ۱۲۰۰۰۰ نفر در روستاها زندگی می کنند. قدمت تاریخی ۶۰۰۰ ساله و وجود آثار های متعدد در دوره های مختلف تاریخی از هزاره های قبل از میلاد مسیح و قبل از اسلام به ویژه اشکانیان و ساسانیان دال بر قدمت تاریخی و تمدن این شهرستان است. با مشاهده ی آثار تاریخی موجود از جمله کتیبه سنگی که مربوط به دوره ساسانیان است و بقایای قلعه ای مخروبه در جانب شرقی شهر مربوط به دوره شاپور دوم ساسانی و محوطه تاریخی (( شهریئری )) در روستای پیرازمیان با سابقه چندین هزار ساله اوج قدمت تاریخی و باستانی این شهرستان نمایان تر می شود.

از جمله جاذبه های دیگر سبلان علاوه بر جاذبه های طبیعی می توان به عقاب سنگی(قارتال ) نرسیده به قله سولطان در نزدیکی جان پناه، سنگ محراب و تندیس زرتشت در کنار دریاچه اشاره کرد.سبلان که از آن به عنوان ساوالان در بین ما مردم آذربایجان یاد می شود به معنی صدا می باشد و در گویش عشایری (ساولان)ودر منابع فارسی نام آن را از باران بزرگی به نام سُُُُبل می دانند. آذربایجانیان معتقدند که سبلان نه تنها به عنوان کوهی صرف، بلکه به منزله اسطوره ای جاوید و مورد احترام که دیدار آن به مثابه زیارتی می باشد.آنان همواره سبلان را به عنوان حامی، مونس، پایگاه و دژ تسخیر ناپذیر می دانند و در تفکر مردم آذربایجان نقشی خارج از دایره تصور یافته و به بزرگی و احترام آن سوگند یاد می کنند و اشعار و بایاتی های فراوانی در وصف آن سروده اند.

ساوالان سولطانیمدی             سولطانیمدی، جانیمدی

شانلی آدلی دونیادا               منیم آدیم سانیمدی

سبلان از نظر مورخین و صاحب نظران مورد احترام بوده و همواره از آن به احترام یاد می کنند و آن را به منزله کوه سینای ایران که زرتشت پیامبر در آنجا به عبادت و ریاضت مشغول شده و اوستا را دریافت کرده می دانند.

زکریای قزوینی می نویسد؛ زرتشت از منطقه شیر به سبلان رفت و در آن جا عزلت گزید و کتابی آورد به نام اوستا.

در کتاب ” بستان السیاحه ” تالیف زین العابدین شیروانی راجع به سبلان چنین آمده: نام کوهی است در آذربایجان محتوی است به چشمه های بسیار و چمن های بیشمار و غرائب روزگار.گویند یکی از انبیاء در آن کوه مدفون است و آن کوه سی فرسخ است و حوالی آن بعضی چشمه های جوشان جاری است.حضرت رسول اکرم (ص) فرمود: هر مسلمانی آیات ۱۷-۱۸-۱۹ سوره مبارکه روم (فسبحان الله حین تمسون و حین تصبحون (۱۷) وله الحمد فی السماوات والارض و عشیا و حین تظهرون (۱۸) یخرج الحی من المیت و یخرج المیت من الحی و یحیی الارض بعد موتها و کذلک تخرجون (۱۹) ) بخواند به تعداد دانه های برفی که بر کوه سبلا ن فرود می آید پاداش نیک از خدا دریافت می کند. پرسیدند یا رسول الله این کوه سبلان کجاست؟ فرمود کوهی است بین ارمنیه و آذربایجان چشمه ای از چشمه ساران بهشت در آن جاریست و یکی از انبیای حق در دل آن کوه مدفون است.

”یاقوت حموی“در کتاب ”معجم البلدان ” و ابوریحان بیرونی در کتاب ” آثار الباقیه“ از سبلان نام برده اند که قبور عده ای از صلحا در آنجاست و قله اش همیشه پر برف و عقیده بر آن است در تیغه دوم قله قبر حامد پیامبر در آنجاست.

مشگین شهر حدود ۶۰۰ آثار باستانی و دیدنی دارد که از این تعداد ۲۵۰ آثار در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. ضمنا با اظهارات آقای درویش امیری معاون محترم پارلمانی سازمان میراث فرهنگی کشور که اخیرا در دانشگاه پیام نور مشگین شهر ایراد نمودند سازمان فرهنگی یونسکو هر سال مجاز است یک آثار از کشوری را به ثبت برساند سال ۱۳۹۲ جشن نوروزی ایران به ثبت رسید و سال قبل (سال ۱۳۹۳) آثار تاریخی شوش استان خوزستان و امسال نیز در پروژه به ثبت رساندن سبلان اهتمام کامل می ورزیم. حال نوبت آن رسیده که با پیگیری و تلاش مسئولین محترم شهر و میراث فرهنگی و گردشگری و اهتمام جدی معاون محترم پارلمانی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری آقای درویش امیری به وعده خود جامه عمل بپوشاند و این کوه بزرگ و متبرک را در فهرست آثار ملی و جهانی سازمان یونسکو به نام مشکین شهر به ثبت برساند . مشگین شهر در تاریخ چهاردهم مرداد ۱۳۱۳ به شهرستان تبدیل شده که به طور کلی در تمام فرامین شاهان قاجار و حکام محلی بعد از شهر شدن نیز به صورت حکومت مشکین ارسال می شد. تا اینکه در تاریخ ۲۲ تیر ماه ۱۳۱۶ با درخواست وزیر اوقاف وقت فرمانی از طرف رضا شاه پهلوی مبنی بر تغییر نام ایالت مشکین به مشکین شهر صادر گردید که تصویر و سند آن در این مقاله ارائه شده است.

مرحوم غلام حسین ساعدی که در سال ۱۳۴۴ با توجه به محرومیت و چهره آن زمان کتاب خیاو یا مشگین شهررا به حلیه طبع آراسته است چنان چهره مظلومی از این شهر نشان داده است که خواننده به حال شهر می گرید البته درست نوشته است مشکین شهر تا سال ۱۳۴۵برق نداشت ، شبها در مسیر خیابان از فانوس و زنبوری ها استفاده می کردند.

ماموران شهرداری از جمله مرحوم سرخوش محرم زاده مامور روشن کردن چراغ ها بود ندکه در بین مردم به چراغچی سرخوش معروف بود در ۱۳۳۵ به همت میر مهدی میر اشرافی نماینده وقت مشکین شهر که صاحب روزنامه آتش بود برق رسانی به مشکین شهر انجام شد و به شهر فروغ و روشنایی بخشید . در سال ۱۳۴۵ هم لوله کشی آب شرب در مشکین شهر فقط در وسط چهار راه یک شیر برای مصرف در شهر تعبیه گردیده بود. شهرداری مشکین شهر هیچ منبع درآمدی نداشت تنها از طریق اخذ پول جواز به عنوان عوارض از الاغ های باری که جهت فروش محصولات خود وارد شهر می شدند دریافت می کردند و از محصولات کشاورزی و تولیدات مشهور آن زمان در روستاهای مشکین شهر می توان به هندوانه های انباری روستای آلنی ، انگور لاهرود ، کوزه روستای اونار ، خربزه های بسیار شیرین وکدوی روستای جبدرق ،   درکرگشه زغال مشکین غربی   مس توان اشاره کرد که عوارض این اقلام توسط مامورین شهرداری آقای غلام پور صهبا و نوروز رضایی عوارض اخذ میشد وبرخی روستائیان به خاطر اینکه از دادن عوارض فرارکننداز بیراهه ها وارد شهر می شدند. لازم به یاد آوری است قبلا انشعاب برق، انشعاب آب، تلفن و تمامی خدمات شهری در اختیار شهرداری بوده است که بعد از پیروزی انقلاب به تفکیک از هم جدا شدند.ای کاش محقق فرزانه غلامحسین ساعدی یک بار دیگر چشم باز می کرد وحال کنونی مشکین شهر را می دید و توانمندی ها و زیبایی های آن را دوباره به رشته تحریر در می آورد و در آن زمان حتی پلی برای عبور از رودخانه خیاو چایی نداشت اینک شاهد طولانی ترین پل خاور میانه که توریست هایی از تمام ایران و دنیا برای دیدن آن می آیند و مراکز تفریحی گردشگری که به همت سرمایه گزاران عزیز ایجاد گردیده است و شهر به خود می بالد.

شهردارانی که در تاریخ قبل از انقلاب تا سال ۱۳۵۷ به ترتیب در این منطقه بودند:

۱-سروان قره چورلو ۲-ابوالفضل اسکندری ۳-ملا یوسف اثنی عشری در حکومت یکساله آذربایجان فرقه دموکرات دولت سید جعفر پیشه وری ۴-حسین مصباح ۵-علی پور سرتیپ ۶-محمد پور اسماعیلی ۷-احمد ادیب ۸-حسن دویشلی ۹-سعید بصیری ۱۰-منوچهر روحانی ۱۱- احمد محمد زاده ۱۲-محمد نقوی ۱۳-حسین وزیری ۱۴- قادر قدسی ۱۵-نعمت متولی ۱۶-محمود نقوی .

بعد از پیروزی انقلاب اولین شهردار ایوب خوش بخت بود و شهرداران بعدی به ترتیب ۱-رمیتی ۲-حسن دامادی ۳-محمود موحد ۴-حبیب محمد رحیمی ۵-مقصود ذوالفقاری ۶- فتح آقا محمد اوغلی ۷-عباس رضوانی ۸- محبوب تیز پاز ۹-محمد جدی ۱۰-سیامک مظلومی ۱۱-رحمت انوری ۱۲-صفر جعفر زاده که هر کدام بنا به مقتضیات زمان و فراخور توانشان به این شهرستان خدمت کرده اند حال شهردار کنونی دوره آقای سیامک مظلومی می باشد که سکان شهرداری را به دست گرفته با تلاش شبانه روزی به خدمت رسانی مشغول است.قبل از انقلاب اسلامی به جای شورای شهر ،   انجمن شهروجودداشت که ضمن همکاری با شهردار امورات شهر را به پیش می بردند.

خاطره ای از بنده که گفتن آن خالی از لطف نمی باشد حقیر از خانواده کم درآمد بودم موقع ثبت نام به دبیرستان پسرانه منوچهری مراجعه کردم رئیس دبیرستان آقای فرخ نهاد ۱۳ تومان و ۲ ریال به عنوان شهریه برای ثبت نام از من طلب کردند که بنده اظهار کردم ندارم وی گفت برو از انجمن شهر حاج عزت محسنی نامه ای مبنی بر کم بضاعت بودن خانواده درخواست کن، ایشان نیز این نامه را به بنده دادند و من با ارائه این نامه به مدرسه از واریز شهریه معاف گردیدم.

حال با توجه به اینکه ۱۴ مرداد ماه مصادف با شهرستان شدن مشکین شهر می باشد حقیر با اعلام سالروز شهرستان شدن مشکین به فرماندار محترم ابراهیم امامی و شهردار آقای سیامک مظلومی که با استقبال ایشان مواجه گردید و اعلام آمادگی کردند تا جشنی به این مناسبت تدارک ببینند ولی متاسفانه به خاطر ضیق وقت و عدم برنامه ریزی، قول دادند برای سال آینده به صورت ویژه برنامه این روز فرخنده را جشن می گیریم ضمنا قبل از انقلاب خبر های شهر و ادارات تنها از طریق دو روزنامه اطلاعات به نمایندگی حاج میرزا علی آقا پیشگر تبریزی و روزنامه کیهان به نمایندگی آقای حاج علی نورمحمدی خیاوی اطلاع رسانی می شد و بعد از پیروزی انقلاب آقای جواد دهقانی به عنوان خبرنگار این وظیفه را به عهده گرفته است و جهت پوشش خبری کارهای انجام گرفته تلاش قابل توجهی را به عمل می آورد./ایلقارنیوز